Trzeba zobaczyć

Arłamów

Arłamów jest jedną z nieistniejących wsi, której nazwa funkcjonuje dzisiaj, jako określenie terenu łowieckiego na południe od Przełęczy pod Suchym Obyczem (najwyższym wzniesieniem w okolicy – 616 m n.p.m). Pierwotna nazwa to Herlamów lub Berlamów.

Tereny te początkowo zamieszkiwała ludność pochodzenia wołoskiego i tatarskiego. Wieś ma swoje początki w XV wieku, przeszła przez ręce dobromilskich Herbutów, Jana Bonewentury Krasińskiego, by następnie trafić do dóbr kameralnych państwa austriackiego. Podczas powstania Chmielnickiego w jednym z dworów arłamowskich przetrzymywano Andrzeja Maksymiliana Fredrę.

Zachowane dokumenty wskazują, że w 1921 roku Arłamów liczył 144 domy i 897 mieszkańców. Większość mieszkańców została wywieziona po II wojnie światowej na Ukrainę lub wysiedlona w ramach akcji „Wisła”. W 1946 roku oddział UPA „Łastiwki” spalił opuszczone domy. We wsi zachowały się tylko trzy kapliczki przydrożne.

Od lat 70 XX wieku nazwa Arłamów kojarzy się jednoznacznie. Nie w samej wsi, ale w najbliższej okolicy powstał nowy ośrodek wybudowany dla Urzędu Rady Ministrów (południowo-wschodnie krańce dawnej wsi Jamna Górna, na otwartej przestrzeni pod Suchym Obyczem). Podczas stanu wojennego więziono tam wielu działaczy opozycji, w tym Lecha Wałęsę. Obszar będący własnością ośrodka – terenu łowieckiego zwanego „Księstwem (lub Państwem) Arłamowskim” – zamykał się pomiędzy szosami Krościenko – Kuźmina – Bircza – Huwniki i granicą państwa.

W latach 2010-2013 budynek ośrodka został gigantycznie rozbudowany i nazwano go „rezydencją”, a na północ od niej powstał wielokrotnie większy, nowy czterogwiazdkowy hotel.

Borysławka

Zalesiona dolina niedaleko Rybotycz, w której można odnaleźć ślady cerkwi i cmentarza. Należała do klucza rybotyckiego (kluczem określano kilka posiadłości należące do jednego właściciela, zorganizowanych w jeden organizm gospodarczy, pod jednym zarządem), lokowana na prawie wołoskim. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1494 r. Ostatnią zabudowę oraz drewnianą cerkiew filialną pw. św. Jana z 1750 r. rozebrano po II wojnie światowej.

Grąziowa

Pierwsza wzmianka o Grąziowej pochodzi z 1469 r. W XIX w, właścicielami majątku byli głównie Nowosieleccy. Cerkiew z Grąziowej, która znajduje się w skansenie w Sanoku jest jedną z nielicznych w Polsce cerkwi typu archaicznego, ze średniowiecznymi korzeniami. Tereny wsi weszły około 1970 r. w skład zamkniętego ośrodka Urzędu Rady Ministrów „Arłamów”. Teraz znajduje się tam osada rolno-leśna.

Jamna Dolna

Wieś założona w poł. XV w. na prawie wołoskim, jej pierwsza nazwa to Moruna Wola. Obecnie jest to pokryty łąkami teren przy szosie Arłamów – Trójca. Wchodziła w skład klucza rybotyckiego. Krzyż i stare lipy wskazują miejsce po drewnianej cerkwi z 1905 r. pw. św. Mikołaja Cudotwórcy (wcześniejsza świątynia typu archaicznego znajdowała się ok. 200 m dalej i była pw. św. Trójcy (prawd. z XVIII w.).

Jamna Górna

Leży w tej samej dolinie, co Jamna Dolna. Na jej terenach (pomimo nazwy) znajduje się ośrodek „Arłamów”. Istniała tutaj cerkiew filialna św. Michała Archanioła z 1843 r. Również to miejsce można zidentyfikować po obecnych krzyżach i sztucznych kwiatach.

Krajna

Wieś z  XVI w., leżała na skraju klucza rybotyckiego (jako jedna z najpóźniej założonych), stąd też pochodzi jej nazwa. W XIX w. należała do Tyszkowskich. Jest to najbardziej zdziczały teren spośród nieistniejących już wsi – nie ma dróg, są tylko ścieżki zwierząt. Na odkrytym grzbiecie urządzono lądowisko zwane „Arłamów – Bircza” dla gości „Księstwa Arłamowskiego”, z asfaltowym pasem długości ponad 1 km, niedawno zmodernizowane.

Kwaszenina

Wieś królewska, w XIX w. istniała tutaj niewielka kopalnia ropy naftowej oraz tartak wodny. Nieliczna zabudowa pochodzi z czasów, gdy mieściło się tu gospodarstwo hodowlane „Księstwa Arłamowskiego”. Obecnie na jej miejscu znajduje się duża osada rolna. Nad potokiem Zgnilec w lesie bukowo-jodłowym zachowały się pozostałości fortyfikacji ziemnych z dawnego dworu obronnego w Arłamowie Dolnym.

Łomna

Wchodziła w skład klucza rybotyckiego, a pierwsze wzmianki o niej pochodzą z 1494 r. Wieś w XVII w. należała do Drohojowskiej, a później do Tyszkowskich. Drewniana cerkiew pw. Zaśnięcia Bogurodzicy została rozebrana zaraz po akcji „Wisła”. Od 2 poł. XX w. istnieje tu niewielka osada rolna. W 1998 r. powstał tu Letni Ośrodek Caritas Ordynariatu Polowego WP. W ośrodku tym organizowane są obozy dla ubogiej młodzieży z Polski, Ukrainy, Słowacji oraz dla dzieci wojskowych. Odbywają się tam również szkolenia organizacji paramilitarnych i szkolenia wojskowe kapelanów. W 2004 r., jako symbol pojednania narodów, posadzono wielogatunkowy „Las medialny”.

Trójca

Również należała do klucza rybotyckiego, a jej początki datuje się na 1367 r. Wieś była własnością Tomasza Drohojowskiego, Mikołaja Ossolińskiego oraz Tyszkowskich. Obecnie na terenie Trójcy znajdują się jedynie malownicze łąki oraz Ośrodek Myśliwski „Trójca”. W południowej części wsi znajduje się majdan, tzw. zamczysko o czytelnym zarysie budowli obronnej – fortalitium. Można tam zobaczyć zachowane piwnice, fosę oraz wały z narożnymi bastionami ziemnymi. Na kopcach rośnie prastary dąb szypułkowy i pomnikowa lipa „Bartnica”.

Nazwa miejscowości wywodzi się od klasztoru pw. św. Trójcy. Obok klasztoru przez wiele lat istniał warsztat ikonowy z tzw. szkołą rybotycką. Z rozebranej cerkwi zachowało się część ikon, które trafiły do Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej i Muzeum w Sanoku.

Trzcianiec

Znajduje się przy szosie Kuźmina-Krościenko. Wzmiankowany po raz 1 w 1494 r. Do 2 poł. XVI w., wieś należała do dóbr rybotyckich. W XVII w. istniało tutaj fortalitium. Pierwotna wieś znajdowała się u podnóża i na stokach Chwaniowej. Po wysiedleniach i spaleniu domostw osadnicy greccy (uchodźcy, których Polska przyjęła w 1949 r.), założyli tu spółdzielnie produkcyjną, wspólną z Grąziową. Drewniana cerkiew została wtedy przekształcona na magazyn, a z czasem rozebrana. Osadnicy musieli się wynieść podczas tworzenia się „Księstwa Arłamowskiego”.

Obecnie, znaczna część Trzciańca to teren wojskowy (na południe od głównej szosy), zajmowany przez Ośrodek Szkolenia Górskiego 21. Brygady Strzelców Podhalańskich z Rzeszowa.