Wody

Teren społecznie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego znajduje się w obrębie dorzecza górnego Wiaru oraz, w mniejszym stopniu, dorzecza jego prawobrzeżnego dopływu – Wyrwy, które razem stanowią hydrologiczne i hydrobiologiczne serce tego obszaru stanowiąc siedlisko dla cennych gatunków ryb i bezkręgowców. Łącząc i dzieląc ze sobą sąsiadujące regiony geograficzne, Wiar jest rzeką pogranicza – przyroda jego otoczenia wykazuje elementy wschodnie i zachodnie, górskie i nizinne, a różnorodność tego połączenia uwydatnia dodatkowo żyzne, wapienne podłoże rzeki.

W jego biegu wyróżniamy wyraźny podział na trzy odcinki. Pierwszy (górny) biegnie od źródeł na północny zachód, mając charakter górskiego potoku. Drugi (środkowy) skręca na wschód i stopniowo zatraca górski charakter opuszczając teren projektowanego parku. Ostatni (dolny) odcinek biegnie w kierunku północno-wschodnim, a następnie północno-zachodnim i jest już typową rzeką wyżynną. Ułożenie kierunków biegu Wiaru jest typowe dla rzek karpackich (np. San, Wisłok), co spowodowane jest budową geologiczną i zależnym od niej ukształtowaniem terenu – geometrycznym, kratowym wzorem przebiegu cieków wodnych, o dłuższych odcinkach prostoliniowych oraz prawie równoległym przebiegiem grzbietów rozdzielających te odcinki rzek. Grzbiety podłużne rozchodzą się palczasto, od poprzecznego grzbietu usytuowanego w południowo-wschodniej części obszaru projektowanego parku narodowego ku północno-zachodniej w stronę doliny Wiaru. Za Wiarem wznosi się długi grzbiet poprzeczny, trapezoidalny w planie, naśladujący kolanowaty przebieg tej rzeki. Od strony południowo-zachodniej układ ten zamknięty jest najwyższym prostoliniowym grzbietem Chwaniowa. Ten ostatni łącznie z grzbietami poprzecznymi tworzą główne działy wodne między zlewnią rzeki Wiar a innymi dopływami Sanu i Strwiąża oraz między Wiarem i jego dopływem Wyrwą.

Tym co natomiast wyróżnia Wiar spośród innych karpackich rzek i potoków jest jego naturalny charakter, spowodowany stosunkowo nieznacznym negatywnym wpływem człowieka na ekosystem rzeki. W szczególności dotyczy to jego górnego, niemal dzikiego odcinka z doliną prawie wolną od zabudowy, którego brzegi są zazwyczaj porośnięte lasami łęgowymi i podmokłymi łąkami. Środkowy odcinek zachowuje wciąż swój naturalny charakter, jednak częściej towarzyszy mu zabudowa. Ten słabo przetworzony charakter doliny górnego i środkowego Wiaru jest wynikiem jej peryferyjnego i trudno dostępnego położenia. W ujęciu historycznym, były to tereny stosunkowo późno zajęte przez stałe osadnictwo. Duża ich część pozostawała królewszczyznami, a następnie należała do dóbr kameralnych skarbu państwa austriackiego (austro-węgierskiego). Po II Wojnie Światowej większość dorzecza górnego Wiaru została dotknięta wysiedleniami i praktycznie stała się wyludniona, a ponowne zasiedlanie przebiegało bardzo opornie. Wreszcie, okres istnienia tak zwanego Państwa Arłamowskiego, ogromnego obszaru łowieckiego izolowanego od świata zewnętrznego, przyczynił się w znacznym stopniu do zachowania naturalnych walorów sieci hydrologicznej obszaru projektowanego parku narodowego.

We wczesnych latach dziewięćdziesiątych wody Wiaru, były uważane za jedne z najczystszych w Polsce, a w wodach jego dopływów znajdowano stenotypowe organizmy charakterystyczne dla pierwszej klasy czystości. O puszczańskim naturalnym charakterze lasów w dorzeczu górnego Wiaru świadczyło między innymi występowanie dużych odcinków cieków wodnych z brakiem jakichkolwiek zanieczyszczeń i dobrze natlenionych. Wskaźnikami czystości wód były tam ziemnowodne muchówki z rodzaju chelifera (Ch. Trapezina, Ch. Flavella, Empididae) w wyższych partiach potoków Turnica i Kamionka oraz z rodzaju Tvetenia i Eukiefferiella (Chirnomidae) w odcinku Wiaru powyżej Posady Rybotyckiej. Obecnie, kwestia czystości wód jest zmienna w zależności od rozpatrywanego odcinka rzeki. W ostatnich latach wody Wiaru w środkowym biegu, poniżej granic projektowanego parku narodowego plasowały się w III (zadowalajacej) klasie czystości. Górny odcinek rzeki, a właściwie jego dolna część (punkt kontrolny w Makowej, tuż poniżej granicy projektowanego parku), został objęty przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) regularnym monitoringiem czystości wody dopiero w 2013 roku. W tymże roku stan chemiczny wód Wiaru na odcinku do Sopotnika został uznany za dobry (II), a stan ekologiczny za umiarkowany (III). W roku 2014 stan chemiczny na tym samym odcinku został uznany za dobry (II), natomiast stan ekologiczny uległ obniżeniu na słaby (IV). Należy przy tym zaznaczyć, do obniżenia parametru stanu ekologicznego w punkcie Makowa w 2014 roku przyczynił się jeden z parametrów biologicznych – wskaźnik ichtiofauny EFI+PL (IV). Pozostałe wskaźniki biologiczne oraz parametry hydromorfologiczne, fizykochemiczne i specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych znalazły się w zakresie ocen od bardzo dobrej do umiarkowanej (I do III). Należy też pamiętać o występowaniu bardzo niskich stanów wód Wiaru w ostatnich latach, które mogły wpłynąć na wyniki pomiaru.

społecznie projektowany park narodowy