Poznaj

Jednym z pierwszych ludzi dokonujących systematycznych obserwacji przyrodniczych w obszarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego był Bolesław Kotula. Mieszkając przez szereg lat w Przemyślu, dokonywał licznych wycieczek przyrodniczych, między innymi w okolicy Birczy, podczas których zbierał chrząszcze. W latach 1876-1887 znalazł on ponad 300 gatunków z rodziny ryjkowców, jednak badań swoich nie publikował - do dzisiaj źródłem informacji o tej grupie chrząszczy jest jego kolekcja wraz z prowadzonymi notatkami.

Tadeusz Trella, zasłużony przemyski entomolog i przyrodnik, członek Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, profesor biologii w pierwszym Gimnazjum w Przemyślu. Był pionierem badań i propagatorem ochrony lasów Suchego Obycza i Turnicy. Na łamach „Ochrony Przyrody” pisał: „Las turnicki (..) przedstawia — w coraz rzadszych już dzisiaj ustroniach — widok nie często spotykany. Olbrzymie jodły i potężne buki rywalizują we wzroście na grubość i wzwyż, bardziej dorodne okazy o kilku metrach w obwodzie i przeszło czterdziestometrowej wysokości wystrzelają ponad inne młodsze, czy słabiej rozwinięte. Tu i ówdzie rozrzucone sędziwe jawory i poważne jesiony niewiele ustępują jodłom i bukom...”

Profesor Jerzy Piórecki, na łamach „Chrońmy przyrodę ojczystą”, przedstawił propozycję 14 obszarów do objęcia ochroną rezerwatową, z czego 2 znajdowałyby się terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. Miały one chronić masyw Turnicy oraz dolinę górnego Wiaru. O pilnej potrzebie ochrony rezerwatowej tych terenów zaczęli mówić również inni autorzy, którzy zwracali uwagę na brak dużych rezerwatów we wschodniej części Pogórza Karpackiego.

Propozycję utworzenia w rejonie dorzecza Wiaru obszaru chronionego w randze parku narodowego - pod nazwą „Park Narodowy Doliny Środkowego Wiaru” - wysunął po raz pierwszy Janusz Kotlarczyk na II zjeździe delegatów LOP w Przemyślu w maju 1982 roku. Równolegle podejmowano działania w kierunku tworzenia wielkoprzestrzennych form ochrony krajobrazu w tym regionie, i tak w 1987 roku powstał Przemysko - Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Koncepcja Parku została rozwinięta i opublikowana w 1988 roku przez profesorów Kotlarczyka i Pióreckiego. Proponowano objęcie ochroną powierzchnię 12 tys. hektarów opartą na fragmencie doliny Wiaru w okolicy Rybotycz zamkniętą grzbietami wododziałowymi oraz przechodzącą, ku północy, na pasmo góry Frankowa, ciągnące się ku dolinie Sanu. Rozważano wtedy dwie nazwy dla Parku: „Park Narodowy Brzeżnych Karpat Wschodnich” lub „Lędziański Park Narodowy” od pierwszych plemion słowiańskich zamieszkujących te okolice.

Profesor Jerzy Piórecki przedstawił koncepcję Parku o powierzchni ok. 17 tys. ha pod nazwą „Wschodniokarpacki Park Narodowy”. Obejmował on prawie całą grupę górską Suchego Obycza, zawartą między granicą państwa, a rzeką Wiar oraz zalesiony grzbiet położony na zachód od doliny Wiaru między Łomną, a Starą Birczą. Projekt ten został skonsultowany na spotkaniu przedstawicieli administracji samorządowej, środowisk naukowych, resortu ochrony środowiska oraz organizacji społecznych 12 lutego 1992 roku w Birczy. Uczestnicy spotkania zgodzili się z potrzebą ochrony proponowanego obszaru. Wysunięto nazwę „Turnicki Park Narodowy”.

Opracowano dokumentację przyrodniczą, w której przedstawiono duże wartości przyrodnicze, krajobrazowe i naukowe terenu przyszłego Parku, określono też optymalne granice obejmujące tereny byłego ośrodka łowieckiego Urzędu Rady Ministrów (tzw. Państwa Arłamowskiego). Powierzchnia projektowanego parku z tamtej dokumentacji wynosiła około 25 tys. ha, z tego w województwie przemyskim 11 tys. ha (gminy Bircza i Fredropol), a w województwie krośnieńskim 14 tys. ha (gmina Ustrzyki Dolne). Na terenie projektowanego Parku proponowano utworzenie 14 rezerwatów przyrody, a w strefie otaczającej, ściśle powiązanej z parkiem kolejnych 12. Niestety do dziś utworzono odpowiednio 3 i 5 rezerwatów z tej puli, ostatni z nich w 2001 roku. W 1994 Państwowa Rada Ochrony Przyrody przedkłada opinię, w której stwierdza, iż „koncepcja utworzenia Turnickiego Parku Narodowego jest uzasadniona i nie budzi zastrzeżeń”. Rada wydała też szereg zaleceń, między innymi, aby teren ośrodka „Arłamów” przeszedł na własność Parku oraz, aby zagwarantować pracownikom Nadleśnictwa Bircza pracę w przyszłym parku narodowym. W 1995 roku Rada Ekologiczna przy Prezydencie RP, obserwując wolne tempo powstawania parków narodowych, domaga się, jak najszybszego utworzenia Turnickiego Parku Narodowego.

Minister ochrony środowiska Stanisław Żelichowski uznał, iż nie widzi możliwości powołania nowego parku, podając jako główną przyczynę ograniczone środki budżetowe. Poparła go Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie, sprzeciwiając się tym samym powstaniu parku narodowego. Zachowały się relacje o podejmowanych, przez pracowników Lasów Państwowych i myśliwych, akcjach propagandowych w okolicznych miejscowościach. Na zwoływanych zebraniach wiejskich rozpowszechniano wśród ludności nieprawdziwe informacje - podtrzymywane później wśród opinii publicznej przez część władz samorządowych - dotyczące rygorów wynikających z utworzenia parku narodowego, dla przykładu o zakazie wchodzenia na teren parku oraz pozyskiwania runa leśnego lub jakichkolwiek innych surowców. Lokalnych mieszkańców terenów przyległych do projektowanego parku, którzy  popierali utworzenie parku zastraszano utratą pracy i innymi szykanami w przypadku dalszego opowiadania się za jego utworzeniem.

Z inicjatywy profesora Pióreckiego i wojewódzkich władz z Przemyśla powołano Społeczny Komitet Na Rzecz Utworzenia Turnickiego Parku Narodowego,  w skład której weszli autorzy projektu Parku (profesorzy Piórecki i Janecki), profesorowie Stefan Kozłowski i Roman Andrzejewski, przyrodnicy oraz przedstawiciele Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot. Przewodniczącym rady został ornitolog Przemysław Kunysz z Przemyśla. Rozpoczęła się paroletnia kampania na rzecz utworzenia parku, której sprzeciwiało się lobby związane z wycinką drzew i łowiectwem. Po raz pierwszy zainicjowano akcję zbierania podpisów za utworzeniem parku.

Pod koniec września 2000 roku w Bolestraszycach koło Przemyśla, doszło do spotkania tzw. "Zespołu konsultacyjnego do spraw utworzenia Turnickiego Parku Narodowego". Obecni tam przedstawiciele Ministerstwa stwierdzili, że Minister Środowiska popiera ideę powołania Parku. Stwierdzili też, że obecnie nie ma w budżecie pieniędzy na jego utworzenie. Ministerstwo miało jednak pomóc w znalezieniu środków. Niestety zmiana Ustawy o ochronie przyrody, która nastąpiła w tym samym roku, zablokowała utworzenie Turnickiego Parku Narodowego, wobec wprowadzonego do ustawy  zapisu wymagającego zgody samorządów, dając im tym samym prawo weta. Tym samym resort środowiska utracił zdolność do tworzenia i poszerzenia parków narodowych.

Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) przeprowadziła na obszarze projektowanego Parku Narodowego wyjazdową sesję plenarną pod hasłem „Turnicki Park Narodowy – 18 lat po zgłoszeniu projektu”, połączoną z wizją terenową oraz spotkaniami i wypowiedziami referatowymi zainteresowanych stron. W wyniku obrad, PROP opracowała dokument pt. „Opinia w sprawie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego”. Popierając ideę i celowość utworzenia Parku, Rada postulowała m.in.: jak najpilniejsze rozszerzenie ochrony rezerwatowej najcenniejszych obszarów; objęcie wybranych rezerwatów ochroną ścisłą w miejsce ochrony czynnej lub krajobrazowej; rozważenie możliwości wyłączenia z pozyskiwania rębnego okazów starych drzew, z zastosowaniem rozwiązań opracowanych dla Puszczy Białowieskiej. Niestety wciąż trwała wycinka prowadzona przez Nadleśnictwo Bircza na tym obszarze. Wcześniej, w 2008 roku, powstała Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze, które rozpoczęła swoją działalność na rzecz utworzenia Turnickiego Parku Narodowego.

Ponad 91 tysięcy osób podpisało się za utworzeniem Turnickiego Parku Narodowego w ramach akcji SOS Karpaty, prowadzonej przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze (FDP) i WWF Polska. Do akcji włączyły się znane osoby, wśród nich Magdalena Cielecka, Marcin Dorociński, Maja Ostaszewska, Kinga Rusin i Bartłomiej Topa. Jednocześnie została zakończona inwentaryzacja drzew spełniających kryteria drzew pomnikowych na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. FDP zgłosiła wnioski do trzech gmin o objęcie ochroną w formie pomnika przyrody 6468 drzew.

19 listopada 2016 roku, w czasie XII Międzynarodowego Festiwalu Fotograficznego "Wizje Natury", zostaje ogłoszona inicjatywa na rzecz utworzenia Turnickiego Parku Narodowego, pod nazwą Społecznie Projektowany Turnicki Park Narodowy. Pojawia się postulat objęcia parkiem narodowym 17 148,9 ha, stanowiących wyłączną własność Skarbu Państwa.